1.) The Spouse

 by Luis Dato

Rose in her hand, and moist eyes young with weeping,
She stands upon the threshold of her house,
Fragrant with scent that wakens love from sleeping,
She looks far down to where her husband plows.
Her hair dishevelled in the night of passion,
Her warm limbs humid with the sacred strife,
What may she know but man and woman fashion
Out of the clay of wrath and sorrow—Life?
She holds no joys beyond the day’s tomorrow,
She finds no worlds beyond her love’s embrace;
She looks upon the Form behind the furrow,
Who is her Mind, her Motion, Time and Space.
O somber mystery of eyes unspeaking,
O dark enigma of Life’s love forlorn;
The Sphinx beside the river smiles with seeking
The secret answer since the world was born.

2.) ANG PUSO NG MGA DALAGA

(Kwentong bayan/Bicol)

                                                          Salin ni Ms. Lilia F. Realubit

Noong unang panahong wala pa ang mundo at isa lamang ang planeta – ang buwan. Sa planetang ito dalawang lahi ng tao ang nakatira, ang taong puti at ang taong itim. Ang mga puti ang Panginoon at iyong mga itim ang utusan. Ang mga puti ay magaganda: maputi ang kulay ng balat at ang buhok ay kulay ginto. Nakatira sila sa lunsod. Ang mga utusan ay sa kuweba ng kagubatan nakatira. Sila’y maliliit at maiitim na tao. Sila ang tagapag-alaga ng maganda at malaking hardin. May iba-ibang mababangong bulaklak at masasarap na bungangkahoy sa halamanan.
Ang mga taga-buwan ay may kaugalian na bigyan ng salu-salo ang mga dalaga. Taon-taon, pagdating ng mga dalaga sa edad na labingwalong taon, tinatawag at iniipon sila roon sa hardin. Ito’y kung kabilugan ng buwan sa Mayo. Sila ay tumutugtog, kumakanta, sumasayaw hanggang sa umumaga. Ang buong bayan ay masaya.
Isang araw na hindi inaasahan, lumindol nang malakas sa buwan. Nabiyak ang planeta at ang hardin ay nawala. Ang mga utusan ay nakasama sa kalahating nabiyak. Sa tagal ng panahon, nalaman ng mga matatalinong tao sa buwan na ang iyong kabiyak ng planeta ay lulutang-lutang sa ibang lugar. Tinawag nila ito ng “lupa” – na ang ibig sabihin, “Kabiyak ng buwan.” Hindi nagtagal, naisip ng mga taga-buwan na dalawin ang
lupa. Nakita nila na iyong magandang hardin ay naroon sa lupa at mabuti ang kalagayan. Madali itong puntahan kung iibigin. Kaya sila’y nagbalak na dumalaw sa lupa sa pagbibilog ng buwan.
Pagdating ng Mayo nagsipunta ang mga dalaga sa lupa. Itinaon nila sa pista ng
Mayo. Pagkatapos na magawa ang dating kaugalian bumalik sila sa buwan na walang
anumang masamang nangyari. Mula noon sila ay dumadalaw sa lupa taun-taon pagbibilog
ng buwan sa gabi. Hindi nila alam na may mga buhay na tao sa lupa, na kalahati ng
kanilang buwan.
Nakikita ng mga tao sa gubat ang pagdalaw ng mga taga-buwan. Malaking
pagtataka para sa kanila iyong mga kasayahan ng taga-buwan. Sabi ng isang matandang
taga-gubat: “Taun-taon pagbilog ng buwan kung Mayo nagsisipunta rito sa lupa ang mga
engkanto.” Naisipan ng mga binatang taga-lupa na abangan ang pagbabalik na muli ng
mga engkanto.
Dumating ang Mayo. Handa ang mga taga-lupa sa pagbibilog ng buwan, Hapon pa
lamang, nagsipunta n sila sa gubat at nakita nila sa malawak na kapatagan ang pagbasa ng
mga taga-buwan.
Ang mga taga-buwan ay handa rin sa pagpunta sa lupa. Nang sumikat ang buwan,
ito’y parang gintong bola. Nang malapit nang bumaba sa lupa ang mga taga-buwan,
umugong ang hangin. “Parang sila na iyan,” sabi ng isang nagbabantay. Mayamaya,
narinig ang tugtog ng musika at mga tining ng kumakanta. “Ayan na,” sabi nila. Pagdating
nila sa langit nakita nilang lumilipad sa harap ng hardin ang mga dalaga na kasimputi ng
gatas ang mga damit at nakalugay ang buhok na parang gintong sinulid.
Tuloy ang tugtog ng musika habang dahan-dahang naglilibot pababa ang mga
dalaga. Isa-isa silang bumaba sa lupa at pinaligiran ang isang puno na nasa gitna ng
hardin. Nang nasa lupa na ang lahat ng dalaga, sila ay sumayaw at kumanta sa paligid ng
punong kahoy. Ang musikang galing sa langit ay hindi humihinto.
Tumigil sila sa pagsasayaw at isa-isang lumapit sa punongkahoy. Mayroon silang
kinuha sa dibdib at ito’y isinabit sa mga sanga ng kahoy. Pagkatapos nito, itinuloy nila ang
sayaw. Mahuhusay silang kumilos na parang mga puting alapaap na lumilipad sa ibabaw ng
sodang alpombra. Mag-umaga na, huminto sila at pumunta sa sapa na ang tubig ay parang
pilak at doon sila naligo. Samantala ang mga taga-gubat naman ay tumakbo palapit sa
kahoy at kinuha ang isinabit doon ng mga dalaga at nagtago silang muli.
Pag-ahon ng mga dalaga sa sapa, sila ay masasaya. Ngunit nang kukunin na nila
iyon mga isinabit nila sa puno hindi na nila ito makita. Hinanap nila sa paligid pero wala rin.
“Ninakaw! Ninakaw!” ang kanilang sigaw. “Mamamatay tayo dahil wala ang mga puso
natin.” Ang kanilang iyak at ang mga panambitan ay narinig ng mga nagnakaw. “Isauli
natin, “ sinabi noon mga naawa. “Kawawa naman, sabi ng isa. “Kailangan pabayaran
natin,” pahayag ng iba. Lumapit ang isang binata sa mga baba at nagtanong. “Ano ang
nangyari sa inyo?” “Ninakaw ang aming puso na iniwan naming sa punong itong,” ang sagot
ng isang babae. “Ano? Puso ninyo, iniwan ninyo sa puno?” ang tanong ng lalaki. “Oo, dahil
kung kami ay naglalakbay sa malayong lugar, inilalabas naming ang puso upang hindi
naming makalimutan ang oras.” “Mga duwende ang kumuha ng puso ninyo,” tugon ng
lalaki. “Maawa kayo sa amin. Tulungan ninyo kami,” ang pagmamakaawa ng mga babae.
“Hintay kayo. . . hahanapin ko ang mga duwende. . . . babalik ako kaagad,” sabi nga lalaki.
Nag-usap-usap ang mga taga-kuweba. Sabi nila: “Kung ang mga babae ay
papayag na tumira sa lupa ng isang taon, ibibigay natin ang mga kinuha natin.” May mga
sumang-ayon: “Mabuting kaisipan iyan,” ang sabi naman ng iba.
Bumalik ang lalaki sa kinaroroonan ng mga babae. “Naroon sa mga duwende ang
mga puso ninyo. Kaya lang, isasauli daw nila sa inyo kung kayo ay payag na tumira dito sa
amin sa loob ng isang taon. “Mabuti pa ang mamatay kaysa tumirang buhay dito,” sabi ng
isang babae. “Dapat sumang-ayon tayo sa kanilang hinihingi,” tugon ng isa, :ito an ating
kapalaran. Ang isang taon ay katapusan.”
Lumabas ang mga lalaki na dala ang mga kinuha nilang mga puso. Isa-isang ibinalik
nila ito sa mga babae, at bawat isang babae naman ay natutwang kinuha ang kanilang puso
at ipinasok sa kanilang dibdib.
Masaya ang mga taga-Lupa dahil ang bawat isa sa kanila ay may makakasamang
isang dalaga. Dinala nila ang mga babae sa kuweba ngunit nagreklamo ang mga ito.
“Mamamatay kami kapag tumira dito sa kuweba. Kaya sa mga bahay sila nanirahan,
Masaya ang buhay nila. Dumaan ang mga araw. Mabilis ang takbo ng panahon;
dumating at lumipas ang mga buwan. “Hindi maglalaon at darating na ang buwan ng Mayo,”
sabi ng mga babae sa mga lalaki. “Pagdating ng Mayo, “sa pagbibilog ng buwan, dadalawin
natin ang punong sinabitan naming ng mga puso naming noong isang taon.” Pumayag ang
mga lalaki bilang alaala ng mapalad na taon nila. Noong gabing iyon nang magbilog ang
buwan, nagsama-sama sila sa pagdalaw sa puno. Nang sila’y papalapit na sa punong
kahoy nakita ng mga lalaki ang mga gintong bungang nakasabit sa mga sanga. “Ano iyan?”
ang tanong ng mga lalaki. “Iyan ang mga bungang kahoy sa buwan,” sagot ng mg babae.
Tinalupan nilosong bunga at pinatikman sa mga lalaki. Matamis! Masarap! “sabi ng mga
lalaki.
Habang sinisipsip ng mga lalaki ang tamis ng mangga, isang malakas na ragasa ng
hangin ang kanilang narining. Nang itaas ang kanilang mga mata, wala na ang mga babae.
Dinakot sila ng hangin at nawalan parang usok. Ang buto ng mangga ang naiwan sa kanila
– alaala ng mga dalaga.

3.) Ibalon

                                                                  an epic from Bicol

ni Estelito Baylon Jacob

Ibalon, kaipuhan mo an luma mong ngaran.
Dai mo na ipatangro siring sa pinabakal na Ibal
An Ibalyo o Ibaylo mong ngaran.
Dai mo itugot na an simong daga magkabaranga.
Dai mo itugot na magkaralapo an saimong tulang
Asin magkaralanog an saimong laman.
Ipamate mo an linog kan nagbubugakbugak
Na kaanggutan kan saimong mga bulkan:
Ipasuso mo an makapadok na aso kan Aslong.
Ihungit mo an makahakog na gapo kan Asog.
Ipainom mo an makasungak-sungak na tubig kan Isarog.
Ta kun ika mangingisog, Ibalon
Magigin mahiwas an saimong daga sa dagat
Na dai mabubunyagan nin bagong ngaran.
Matarakig an layag kan mga barko
Na nagsasarudsod sa mga ngabil
Kan saimong mga baybayon.
Ipapalid kan duros an alisngaw nin pulbura
Na nagpakilag sa mga kalag
Kaining tunay na namomoot sa daga.
Dai mapupukan kan mga lagadi
An darakulang kahoy kan saimong kadlagan.
Dai mauutas an mga perlas asin korales
Sa nagsusurosilyab mong kadagatan
Asin daing mahade sa sadiri mong kinaban.
Ta kun ika mangingisog Ibalon,
Daing hipyas na tulak an masusula sa mansanas.
An mga lipot na namamate sa saindang kublit
Mga yelong matutunaw sa saindang daghan.
An mapulang mansanas sa saindang isip
Magigin berdeng bayawas na ngungupa-ngupaon
Kan ngimot nin kalipungawan.
Kaipuhan an matagas mong ngaran, Ibalon,
Tanganing dai magwarairak an mga puta sa plaza,
Dai magrarambol an mga tarantado sa kanto.
Dai manlugos an mga paratsungke asin abusero.
Ika an Ibalon na namukna sa daga, an nagimatan.
Mabubuhay na daing kakundian.
Kaya sige na. Dali na.
Ipadangog mo na an karandol kan saimong bulkan.
Ipamate mo an linog nin kaangutan.
Ta sa kaangutan mong ini
Imumundag mo akong gikan sa saimong init.
Iluluwa mo akong kakusugan
An saimong ngaran.

      4.) The Quarrel of the Volcanoes

by Venancio Prietoziga

A very long time ago when there where very few people yet on the face of the earth, many queer things were won't to happen. it was because the people were yet very ignorant.
Mayon Volcano was only then a mountain and as such had no fire or smoke. she was not as beautiful as she is now nor was she rich in vegetation: In fact, she but what she wanted mostly from borrowing from her neighbors as the Malinao Volcano and the Isarog Mountain. The Malinao Volcano(for she was then a volcano) being nearer to Mayon was the one mostly annoyed by the latter for her wants. In all Malinao Volcano was complacent and aided Mayon in all her needs, though at times, she felt like throwing her out the window, but as by nature she was hospitable, she tried to do her best for her. Mayon, however, took advantage of this and abused the good character of Malinao and even went to the extent of even talking what she wanted.
One day, Mayon unexpectedly received some visitors and as it was already dinner time she had to prepare food for them but unfortunately, there was no more fire in the oven. In haste, she went to her neighbor Malinao and asked for some fire to heat her oven. when she arrived, Malinao had already dined and all the fire in the oven was extinguished; however, she could very well give Mayon some for she had eternal fire in her crater. Malinao tired of her fastidious neighbor, refuse and thus incurred the hatred of Mayon who was more irascible and impulsive. At that time, Malinao was weaving a piece of cloth and beside her lay a big bolo. Mayon insisted on asking for help. Malinao however, was tired and would not yield to her pleadings even an inch. Mayon, thinking of her visitors and the advancing time, made a desperate effort to get the fire without Malinao's consent but Malinao was successful in wresting from her the fire. In desperation, Mayon grabbed the bolo and closing her eyes struck with all her might at Malinao, and moments later, on opening her eyes, saw to her fright that she had beheaded Malinao.
Mayon hurried home with the fire and supplied her visitor's needs. She did not return the fire, for Malinao was dead.
To this day, Mayon sends forth fire from her crater while the Malinao Volcano is only a mountain without any smoke coming out from its crater. To this day, too, the conical crater of Malinao can be seen at her foot where it fell when Mayon cut it off.

      5.) THE ORIGIN OF EARTH AND MAN

Narrated by Arturo M. Ardilla

Many, many years ago there was no earth or man. There was only the sky. Now, in the sky there were two brothers, Bulan and Adlao. The latter was the older and the stronger. But the former was proud and hated his older brother.
One day they had a quarrel. Bulan hurled bad words at Adlao, claimed superiority, and challenged Adlao to a fight. The older brother only laughed at his younger brother. But his laugh was answered by Bulan who bellowed: “You coward, come and fight and I will show you my superiority. If you don’t fight, I will kill you.” And Bulan suddenly rushed to Adlao without waiting for an answer. Adlao was angered and he was forced to fight his younger brother.
And the fight commenced. It was a clash between two strengths. With his dub, Bulan hit Adlao, but Adlao dodged the hit quickly. Then Bulan used his bolo, but again he missed Adlao. It was Adlao’s turned to hit. So, with his club he hit with all his might, first the eye of Bulan, then the arm of Bulan which became flat at the might of the stroke. Then with his bolo he cut Bulan’s flattened arm. When Bulan’s eye was hit and his arm was flattened and cut from the body, he cried with pain. His tears fell on the cut flattened arm. As Bulan foresaw his defeat with only eye and one arm to fight with, he fled, and he was pursued by Adlao who was very angry and wanted to kill Bulan. And they kept running on and on, chasing each other.
Now, the cut flattened arm of Bulan with his tears fell. Down and down it went until it finally settled. The flattened arm of Bulan became the earth, and tears became the rivers and seas. Time came when two hairs sprang from Bulan’s cut arm, and from these two hairs sprang man and woman. Thus, the earth and man came into being.